Gemeenten faciliteren het openbaar vervoer: een groot deel van de weginfrastructuur waarover bussen rijden en haltes waar passagiers in- en uitstappen worden beheerd door gemeenten. Bovendien is de doorstromingskwaliteit van het openbaar vervoer in grote mate afhankelijk van de prioritering die zij hanteren voor verkeersafwikkeling. Daarnaast zijn gemeenten verantwoordelijk voor de halte-infrastructuur: een belangrijk visitekaartje voor de reiziger voordat deze überhaupt aan de OV-reis begonnen is. Gemeenten zijn ook ‘trekkers’ van herinrichtingsprojecten, waarin afstemming met belanghebbenden een plaats krijgt.
De Wet personenvervoer 2000 (Wp2000) geeft een aantal overheden de bevoegdheid als OV-opdrachtgever te opereren: de provincies, Vervoerregio Amsterdam, Metropoolregio Rotterdam-Den Haag, OV-bureau Groningen-Drenthe en de gemeente Almere. Zij sluiten contracten met exclusieve vervoerrechten (‘concessies’) met vervoerbedrijven voor het aanbieden van openbaar vervoer in een regio. De concessies omvatten de afspraken en rolverdeling tussen OV opdrachtgever en vervoerder voor de uitvoering van het openbaar vervoer. Om wijzigingen in behoeften en het netwerk te verwerken gaat binnen de kaders van de concessie regelmatig een nieuw vervoerplan in. Dit plan schetst het concrete vervoeraanbod: de reiziger merkt dit plan vaak op in de vorm van een nieuwe dienstregeling met eventueel wijzigingen in vertrektijden, lijnvoering of haltes.
Gedurende de looptijd van een concessie vindt intensieve samenwerking plaats tussen OVopdrachtgever , vervoerder en gemeente . Gemeenten kunnen tijdens twee belangrijke momenten invloed uitoefenen op het OV-aanbod; tijdens de voorbereidingen van de aanbesteding van de concessie en tijdens het opstellen van het vervoerplan. Vervoerders kunnen gemeenten daarnaast adviseren over concrete knelpunten met het oog op veiligheid, berijdbaarheid en doorstroming.
